استعداد پایان ناپذیر قرآن و سنت

ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم(1)

در هفته‏ی گذشته بحث ما در اطراف پایه‏ی چهارمی بود که در مبحث ختم‏ نبوت عنوان کردیم. پایه‏ی چهارم این بود که منابع تفکر اسلامی، قابلیت‏ بی پایانی دارد، محدود و پایان پذیر و تمام شدنی نیست. عرض کردم‏ بسیاری از چیزهاست که از نظر اینکه موضوع مطالعه و تفکر بشر واقع بشود محدود است، بشر یک اندازه‏ای که درباره‏ی آنها فکر بکند به عمق و باطن و تمام زیر و روی آن پی می‏برد و دیگر جائی و مجالی برای تفکر باقی نمی‏ماند، مثل آثاری که خود بشر به وجود می‏آورد.

ولی یک چیزهایی هست که بشر هر اندازه که تفکر می‏کند احتیاج و نیاز خود را به تفکر بیشتر احساس می‏کند. طبیعت از این قبیل است. حتما در دو هزار سال پیش و دو هزار و پانصد سال پیش بشر آنقدر احساس نمی‏کرد که در طبیعت شناسی جاهل است که امروز با این همه پیشرفت علوم احساس‏ می‏کند. حکما و فلاسفه‏ی دو هزار و پانصد سال پیش با جزم و قاطعیت بیشتری‏ درباره‏ی موجودات و حقایق موجودات این عالم اظهارنظر می‏کردند. دانشمندان امروز خیلی بیشتر از دانشمند چند هزار سال پیش، خودش را در مقابل طبیعت جاهل و نادان می‏داند.

قبلا نقل کردم که اینشتین در مقدمه‏ی کتاب خلاصه‏ی فلسفه نسبیت می‏گوید: «شاید بتوان گفت که بشر بعد از تلاشهای چند هزار ساله، الفبای قرائت کتاب طبیعت را کشف کرده است، تازه فهمیده است که این‏ کتاب با چه الفبائی نوشته شده است.» بچه‏ای که تازه الفبا را آموخته‏ است چقدر کتاب خوانده است؟ او که هنوز چیزی نمی‏داند و نمی‏فهمد که در کتاب چه مطلب و موضوعی هست، تازه الفبا را یاد گرفته که بعدها سوادش‏ را پیدا کند و کتابخوان بشود. بله چیزی که مخلوق خدا است تعجبی ندارد که بشر در قرائت آن تا این مقدار ناتوان باشد. نمی‏گویم هیچ گاه نمی‏تواند هیچ چیز از آن را بخواند، ولی تدریجا قسمتی از آن را خواهد خواند.

کتاب آسمانی قرآن که معجزه‏ی علمی خاتم الانبیاء است این تفاوت را با همه‏ی کتابهای آسمانی دارد که ضمنا اعجاز آورنده‏ی خودش است، به این معنی‏ که هر پیغمبری که آمده است اعجازش کتاب آسمانی‏اش نبوده است، معجزه‏اش یک چیز بوده است و کتاب آسمانی‏اش چیز دیگر؛ تنها خاتم‏ الانبیاء بوده که کتاب آسمانی‏اش در عین اینکه کتاب آسمانی اوست معجزه‏ی‏ او هم هست. راز آن هم آشکار است: چون دین او باید باقی بماند معجزه‏‏ی او هم باید باقی بماند. اینکه سنگریزه‏ای تسبیح کرد، عصایی تبدیل به اژدهایی شد، سنگ بزرگی تبدیل به حیوان بزرگی شد، موضوعاتی‏ است که فقط آنهایی که

در آن زمان و مکان حاضرند می‏بینند و بعدها به‏ صورت یک نقل تاریخی در می‏آید، آیا کی باور بکند و کی باور نکند؟ ولی‏ یک معجزه‏ی علمی برای همیشه می‏تواند باقی بماند.

1) اسراء/ 9.