انتقال وظیفه (1)

گفته‏های گذشته روشن کرد که بلوغ عقلی و علمی بشر و طلوع دوره‏ى توانایی‏ وی بر دریافت حقایق کلیه‏ى معارف و قوانین الهی و بر حفظ مواریث دینی و مبارزه با تحریفها و بدعتها، دعوت و تبلیغ و اشاعه‏ى دین، زمینه‏ى اصلی‏ پایان یافتن پیامبری است. قسمت عمده‏ى وظایفی که در دوره‏ى کودکی بشر اجباراً «وحی» انجام می‏داده است در دوره‏ى رشد و بلوغ عقل و علم نیروی‏ علمی و عقلی انجام می‏دهد و علما وارث انبیاء می‏گردند.

با اینکه اسلام بر خلاف سنت رایج مذهب، هیچ گونه

امتیازی برای علمای‏ امت که منجر به نوعی امتیاز طبقاتی بشود قائل نشده است، ایفای‏ بزرگترین نقشهای دینی را بر عهده‏ى آنان گذاشته است. در هیچ دینی به‏ اندازه‏ى اسلام علمای امت نقش اصیل و موثری نداشته‏اند و این، از خصیصه‏$ خاتمیت این دین ناشی می‏شود.

اولین پستی که در دوره‏ى خاتمیت از پیامبران به عالمان انتقال‏ می‏یابد پست دعوت و تبلیغ و ارشاد و مبارزه با تحریفها و بدعتهاست.

توده‏ى بشر در همه‏ى دوره‏ها نیازمند به دعوت و ارشاد است. قرآن با کمال‏ صراحت این وظیفه را برعهده‏ى گروهی از خود امت می‏گذارد:

«ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر(1)

باید گروهی از شما باشند که دعوت به خیر کنند، به نیکی فرمان دهند و از زشتی باز دارند.

همچنین عللی که منجر به تحریف و بدعت می‏شود همه وقت بوده است و خواهد بود، و باز علمای امت هستند که وظیفه‏دار مبارزه با تحریفها و بدعتها می‏باشند. رسول اکرم فرمود:

«اذا ظهرت البدع فعلی العالم ان یظهر علمه و من لم یفعل فعلیه لعنه‏ الله»(2)

آنگاه که بدعتها پدید می‏آیند برعهده‏ى دانشمند است که دانش خویش را آشکار کند و آن که نکند لعنت خدا بر او باد.

آن چیزی که این مبارزه را ممکن و کار آن را آسان می‏کند محفوظ ماندن‏ معیار و مقیاس اصلی یعنی قرآن است. رسول اکرم مخصوصا تاکید کرده است‏ که برای صحت و سقم چیزهایی که از زبان او نقل می‏شود از مقیاس قرآن‏ استفاده کنند.

نگهداری متون اصلی از دستبرد حوادث، استنباط فروع از اصول و تطبیق‏ کلیات بر جزئیات، طرح و اکتشاف مسائل جدید که هر عصری با خود می‏آورد، جلوگیری از گرایشهای یکجانبه، مبارزه با جمود بر شکلها و ظاهرها و عادتها، تفکیک احکام اصلی و ثابت و مادر از مقررات فرعی و نتیجه، تشخیص اهم و مهم و ترجیح اهم، تعیین حدود اختیارات حکومت در وضع‏ قوانین موقت، و بالاخره تنظیم برنامه های متناسب با احتیاجات‏ روز از اهم وظایف علمای امت در دوره‏ى «خاتمیت» است.

علمای امت اسلامیه بر حسب وظیفه و مسوولیتی که دارند عالم‏ترین مردم به‏ زمان خویش خواهند بود، زیرا تشخیص مقتضیات واقعی زمان از مقتضیات‏ انحرافات اخلاقی و انحطاطات روحی انسانها، بدون آشنایی با روح زمان و عوامل دست اندرکار ساختمان زمان و جهت سیر آن عوامل، امکان پذیر نمی‏باشد.

1) آل عمران/ 104.

2) اصول کافی، ج 1/ ص 54.