دیگر از شعراى رسول خداى کعب بن مالک است. هو کعب بن مالک بن ابى کعب بن عمر بن القین بن کعب بن سواد بن غنم بن کعب بن سلمة بن سعد بن على بن اسد بن سادة بن یزید بن جشم بن الخزرج الانصارى السّلمى، و کنیت او ابا عبید الله است و مادر او لیلى دختر زید بن ثعلبة از قبیله بنى سلیم است. قبل از هجرت رسول خداى حاضر مکه شد و در عقبه ثانیه- چنانکه در مجلد ثانى مرقوم شد- با پیغمبر بیعت کرد و ما قصّههاى او را در ذیل غزوات پیغمبر و تخلّف او را در غزوه تبوک در این کتاب مبارک رقم کردیم.
همانا رسول خداى بعد از ورود به مدینه کعب را با طلحة بن عبد الله عقد اخوت بست و کعب شعر نیکو توانست گفت و این شعر در مدح رسول خداى از اوست:
و انّى و ان عنّفتمونى لقائل
فدى لرسول الله نفسى و مالیا
أطعناه لم نعدله فینا بغیره
شهابا لنا فى ظلمة اللّیل هادیا
و هم این شعر را کعب بن مالک در غزوه خندق مىفرماید:
من سرّه ضرب یرعبل بعضه
بعضا کمعمعة الأباء المحرق
فلیأت مأسدة تسنّ سیوفها
بین المذاد و بین جزع الخندق
دربوا بضرب المعلمین و أسلموا
مهجات أنفسهم لربّ المشرق
فى عصبة نصر الإله نبیّه
بهم و کان بعبده ذا مرفق
فى کلّ سابغة تحطّ فضولها
کالشّیء هبّت ریحه المترقرق
بیضاء محکمة کأنّ قتیرها
حدق الجنادب ذات سکّ موبق
جدلا یحفّ بها نجاد مهنّد
صافى الحدیدة صارم ذى رونق
تلکم مع التّقوى تکون لباسها
یوم الهیاج و کلّ ساعة مصدق
تذر الجماجم ضاحیا هاماتها
بله الاکفّ کأنّها لم تخلق
نصل السّیوف اذا قصرن بخطونا
قدما و نلحقها اذا لم تلحق
تلقى العدوّ بقحمة ملمومة
تنفى الجموع کقصد رأس المشرق
و یعدّ للاعداء کلّ مقلّص
ورد و محجول القوائم ابلق
تردى بغرسان کانّ کماتهم
عند الهیاج أسود تلّ ملثق
صدق یعاطون الکماة حتوفهم
تحت العمایة بالوشیج المزهق
أمر الاله بربطها لعدوّه
فى الحرب انّ الله خیر موفّق
و یعیننا الله العزیز بقوّة
منه و صدق الصّلب ساعة نلتقى
و نطیع أمر نبیّنا و نجیبه
و اذا دعا لکریهة لم نسبق
و متى یناد للشّدائد نأتها
و متى یرى الحرمات فیها نعنق
من یتّبع قول النّبىّ فانّه
فینا مطاع الامر حقّ مصدّق
فبذاک ینصرنا و یظهر عزّنا
و یصیبنا من نیل ذاک بمرفق
انّ الّذین یکذّبون محمّدا
کفروا و ضلّوا عن سبیل المتّقى
وقتى کعب بن مالک حاضر حضرت شد و عرض کرد: یا رسول الله: ما ذا ترى فى الشّعر. قال: انّ المؤمن یجاهد بسیفه و لسانه. همانا کعب خواست مکشوف دارد که رسول خداى را از انشاد شعر کراهتى نباشد. رسول خداى فرمود: چنانکه مسلمانان با شمشیر جهاد کنند با زبان نیز تواند زیان کفار را دفع داد، از این شعر که گوید:
جاءت سخینة کى تغالب ربّها
فلیغلبنّ مغالب الغلّاب
قال رسول الله شکرک الله یا کعب على قولک هذا.
گویند: جماعتى از قبیله دوس از این شعر کعب چون اصغا نمودند مسلمانى گرفتند و این شعر را در فتح مکه انشاد کرد:
قضینا من تهامة کلّ وتر
و خیبر ثمّ أغمدنا السّیوفا
نخبّرها و لو نطقت لقالت
قواطعهنّ دوسا أو ثقیفا
کعب را در اواخر عمر نور بصر برفت و نابینا شد و در زمان حکومت معاویه از جهان برفت و در سال پنجاهم و اگر نه پنجاه و سیم هجرى و مدت زندگانیش هفتاد و هفت (77) سال بود و این شعر را در غزوه بدر انشاد کرد:
ألا هل أتى غسّان عیّا و دونهم
من الارض حرق سیره متتعتع
صحار و أعلام کأنّ قتامها
من البعد نقع هامد متقطّع
تظلّ به البزل العرامیس درّجا
و یجلو به الغیث الشّنین فتمرع
به العین و الارام یمشین خلفة
و بیض نعام قیضه یتقلّع
یجالدنا عن دیننا کلّ قحمة
مدرّبة فیها القوانس تلمع
کعب بن مالک در این شعر به جاى عن دیننا عن جذمنا آورده بود، چون بر رسول خداى معروض داشت فرمود: اگر گوئى عن دیننا نیکوتر خواهد بود، لاجرم کعب امتثال فرمان کرد، و شعرهاى دیگر را به عرض رسانید:
و انّا بأرض الخوف لو کان أهلها
سوانا لقد أجلوا بلیل فأقشعوا
اذا جاء منّا راکب کان قوله
أعدّوا لما یزجى ابن حرب و یجمع
فمهما یهمّ النّاس ممّا یکیدنا
فنحن له من سائر النّاس أوسع
و فینا رسول الله نتبع أمره
اذا قال فینا القول لا نتطلّع
تدلّى علیه الرّوح من عند ربّه
ینزّل من جوّ السّماء و یرفع
نشاوره فیما نرید و قصدنا
اذا ما اشتهى أنّا نطیع و نسمع
و قال رسول الله لمّا بدوا لنا
دروا عنکم حول المنیّات و اطمعوا
و کونوا کمن یشرى الحیاة تقرّبا
الى ملک یحیى لدیه و یرجع
و لکن خذوا اشیا فلم و توکّلوا
على الله انّ الامر لله اجمع
و نحن أناس لا نرى القتل سنّة
على کلّ من یحمى الذّمار و یمنع
جلاد على ریب الحوادث لا ترى
على مالک عینا لنا الدّهر تدمع
بنو الحرب لا نعبا بشىء نقوله
و لا نحن ممّا جرّت الحرب نجزع
و این شعر را در غزوه ذى قرده به عرض رسانید:
أ یحسب أولاد اللقیطة أنّنا
على الخیر لسنا مثلهم فى الفوارس
و انّا أناس لا نرى القتل سبّة
و لا ننثنى عند الرّماح المداعس
و انّا لنقرى الضّیف من قمع الذّرى
و نضرب رأس الابلج المتشارس
نردّ کماة المعلمین اذا انتخوا
بضرب یسلّى نخوة المتقاعس
بکلّ فتى حامى الحقیقة ماجد
کریم کسرحان الغضات مخالس
یذودون عن أحسابهم و تلادهم
ببیض تقدّ الهام تحت القوانس
فسائل بنى بدر اذا ما لقیتهم
بما فعل الاخوان یوم التّمارس
اذا ما خرجتم فاصدقوا من لقیتم
و لا تکتموا أخبارکم فى المجالس
و قولوا زللنا عن مخاطب خادر
به وحر فى الصّدر ما لم یمارس
و این شعر را در غزوه خیبر انشاد نموده:
و نحن وردنا خیبرا و فروضه
بکلّ فتى عارى الاشاجع مدود
جواد لدى الغایات لا واهن القوى
جرىّ على الاعداء فى کلّ مشهد
عظیم رماد القدر فى کلّ شتوة
ضروب بنصل المشرفىّ المهنّد
یرى القتل مدحا ان أصاب شهادة
من الله یرجوها و فوزا بأحمد
یزود و یحمى عن ذمار محمّد
و یدفع عنه باللّسان و بالید
و ینصره فى کلّ أمر یریبه
یجود بنفس دون نفس محمّد
یصدّق بالانباء بالغیب مخلصا
یرید بذاک العزّ و الفوز فى غد
