علی رغم اینکه بعضی از مسلمین، بعلت عدم درک اسرار و مزایای صلح حدیبیه از مفهوم ظاهر بعضی از مواد آن پیمان مکدر بودند، و بشدت احساس تاثر و اندوه میکردند، دیری نگذشت که آن پیمان دستاوردهای عظیمی برای مسلمین ببار آورد، بلکه پیروزی بزرگ و بیسابقهای را نصیب دعوت اسلام ساخت، که در واقع این سفر برای دست یافتن بهمان پیروزی بود.
و پیش از آنکه این آثار و نتایج آشکار گردد، در همان زمان که هنوز مسلمین در حدیبیه میزیستند، و تلخی ماجرای ابوجندل را در مذاق جان داشتند، بعضی از ایشان – از روی حسن نیت – میپرسیدند که: صلح حدیبیه، با آن شروط سختی که بر مسلمین تحمیل کرده، و ایشان را از ورود به حرم، و زیارت بیت محروم ساخته، و بترک لباس احرام در خارج حرم واداشته، چه دستاوردی ببار آورده
است؟
ولی جواب این سئوال اینست که توافق پیمبر (ص) با سهیل بن عمرو بر اساس این نبوده است که مسلمین – برای همیشه – از دخول حرم و طواف بیت محروم باشند، بلکه بر این اساس توافق شده است که مسلمین فقط امسال را از دخول بحرم صرف نظر کنند، و آنرا بسال بعد موکول سازند، و این همان توضیحی بود که پیمبر (ص) بوسیله آن میکوشید تا معترضین بصلح را قانع و راضی سازد.
شک نیست که قبول این شرط از طرف پیمبر (ص) نوعی «دیپلوماسی» والا، و سیاست خردمندانهای بود که پیمبر (ص) با کار بستن آن از جنگی ناخواسته و ریخته شدن خونهای بسیار در داخل حرم جلوگیری کرد، در صورتیکه میتوانست بمانند جباران مغرور – که خواستههای خود را بوسیله شمشیر تحقق میبخشند، با نیروی سلاح بمکه وارد شود.
ولی آن پیمبری که خدا او را «رحمة للعالمین» نامیده، بازگشت امساله مسلمین و تأخیر یکساله دخول حرم و زیارت بیت را بر چنین تحرک خونین ترجیح داد.
بدیهی است که موافقت با این تأخیر هیچگونه زیانی متوجه مسلمین نمیساخت، بویژه وقتی در نظم بگیریم که قبول این تأخیر از ریخته شدن خون صدها انسان جلوگیری کرد.
بعلاوه میان اینکه انسان حق خود را امروز بدست آورد یا فردا، در صورتی که دست یافتن به این حق ضمانت شده باشد چه تفاوتی دارد؟ و ما با بررسی مواد صلحنامه حدیبیه متوجه میشویم که حق مسلمین در طواف بیت در سال بعد ضمانت شده است.
بنابراین آیا حکمت اسلام و مسلمین اجازه میداده است که پیمبر (ص) جان صدها تن از اصحاب خود را خاصه در شرائطی که بوجودشان احتیاج شدید دارد، در برابر این تفاوت یکساله بخطر افکند، و در چنین مرحله سرنوشت ساز پایهگذاری دولتی نوخاسته – که بیش از هر زمان بوجود مردان کارآمد نیاز دارد – اصحاب خود را طعمه آتش جنگی سهمگین سازد؟
بیگمان او در موضع پیمبری که خدا او را «رحمة للعالمین» خوانده و محبت و شفقت را شعار او ساخته، و در مقام مصلحی که برای حفظ خونها، و نه برای ریختن آنها – هر چند که خون غیر مسلمین باشد – مأموریت یافته، ممکن نیست که از چنین خطری استقبال کند، و بمنظور هماهنگی با احساسات پرهیجان بعضی از اصحاب که از نفوذ بعمق مطالب قاصرند، منطقه را بکام آتش جنگ کشد!
