زمان مطالعه: 6 دقیقه یکی از موضوعاتی که در اروپا سر و صدا راه انداخته است و به همین جهت‏ گفته‏اند دین به طور مطلق (نمی‏گویند کلیسا) پایبند زندگی است و با مقتضیات و شرایط زمان تطبیق نمی‏کند، مسئله‏ی‏ ازدیاد نفوس است. این‏ مسأله یکی دو قرن است که برای بشر مطرح است. ازدیاد نفوس از یک حد معینی را برای بشریت خطر می‏شمارند.

زمان مطالعه: 3 دقیقه غرضم این جهت است که اسلام هرگز جلوی راه بشر یک چیزی نگذاشته است‏ که با مقتضیات ضروری که در زمان پیش می‏آید بجنگد، یعنی با ضرورتهای‏ اجتماعی و اقتصادی بشر بجنگد. غالبا افراد مردم به موازات ضرورتهای‏ اجتماعی یک هوسهایی را هم ابتکار می‏کنند و بعد خیال می‏کنند که این هوسها هم جزء مقتضیات زمان است. اسلام با آن

زمان مطالعه: 2 دقیقه انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون(1) طبق نظمی که در شبهای گذشته به مطلب داده بودم در نظر داشتم که از امشب راجع به مسئله‏ی اجتهاد از آن جهت که با مسئله‏ی خاتمیت ارتباط دارد مطالبی عرض کنم ولی به نظرم رسید که قبل از آن که وارد مسئله‏ی اجتهاد و وظیفه‏ای که علمای امت اسلامیه در دوره‏ی

زمان مطالعه: 4 دقیقه غرضم این جهت است که کلمه‏ی «جبر تاریخ» در میان طبقه‏ی متجدد همان‏ نقشی را بازی می‏کند که کلمه‏ی قضا و قدر و سرنوشت در میان عوام و قدیمیها. حالا ما می‏خواهیم راجع به این جبر تاریخ یک بحثی کرده باشیم. چون این مسأله جبر تاریخ به مفهومی که متجددین ما به کار می‏برند با مسأله‏ خاتمیت ارتباط دارد، اول

زمان مطالعه: 5 دقیقه اگر بپرسید آیا ما از آن جهت که مسلمان و موحد و خداشناس هستیم و پیرو قرآن می‏باشیم باید تاریخ را دارای یک قوانین و قواعدی بشناسیم، آنهم قواعدی قطعی و تخلف ناپذیر، یا خیر؟ [پاسخ این است‏:] ما از نظر اینکه مسلمان و موحد هستیم و تابع قرآن می‏باشیم باید بپذیریم که تاریخ بشر، تاریخ امتها و اقوام و

زمان مطالعه: 3 دقیقه حالا می‏آییم سراغ این مطلبی که آقایان بیان می‏کنند. اینها جبر تاریخ را ملازم گرفته‏اند با اینکه هیچ چیزی در دنیا جاوید نمی‏ماند. این دیگر از کجا پیدا شده است؟! اختلاف ما با آنها در اینجاست. ما می‏گوییم لازمه‏ی اینکه تاریخ یک سلسله قوانین حتمی یا به قول آنها جبری(1) [دارد این نیست که اصول ثابتی بر زندگی بشر حاکم‏